محله‌محوری؛ نسخه بهزیستی برای تاب‌آوری اجتماعی و ارتقای سرمایه اجتماعی
فهرست عناوین مطلب
- محله‌محوری؛ نسخه بهزیستی برای تاب‌آوری اجتماعی و ارتقای سرمایه اجتماعی
- مقدمه
- مفهوم محله‌محوری در سیاست‌های رفاه اجتماعی
- تاب‌آوری اجتماعی و پیوند آن با محله‌محوری
- مثال‌های ملموس از پروژه‌های محله‌محور موفق:
- سرمایه اجتماعی؛ دستاورد جانبی یا هدف نهایی؟
- نقش مددکاران اجتماعی در رویکرد محله‌محور
- چالش‌ها و محدودیت‌ها
- جمع‌بندی و پیشنهادات سیاستی
- نتیجه‌گیری
محله‌محوری؛ نسخه بهزیستی برای تاب‌آوری اجتماعی و ارتقای سرمایه اجتماعی
اختصاصی؛ پایگاه خبری مددکارنیوز
در سال‌های اخیر، رویکرد محله‌محور به‌عنوان یک راهبرد کلیدی در سیاست‌های رفاهی و اجتماعی، جایگاه ویژه‌ای در برنامه‌های سازمان بهزیستی جمهوری اسلامی ایران یافته است.
این مقاله، به بررسی ظرفیت‌های نهفته در رویکرد محله‌محور برای ارتقاء تاب‌آوری اجتماعی و تقویت سرمایه اجتماعی می‌پردازد و تبیین می‌کند که چگونه این سیاست می‌تواند موجب هم‌افزایی بین مردم، نهادهای محلی، و سازمان‌های خدمات‌رسان گردد.
مقدمه
در شرایط پرچالش کنونی، از بحران‌های اقتصادی و اجتماعی گرفته تا مخاطرات طبیعی و آسیب‌های نوپدید، توانایی جامعه در سازگاری و بازگشت به شرایط مطلوب که از آن با عنوان تاب‌آوری اجتماعی یاد می‌شود از اهمیت فزاینده‌ای برخوردار شده است. سازمان بهزیستی، به‌عنوان یکی از نهادهای اصلی خدمات اجتماعی کشور، در سال‌های اخیر توجه ویژه‌ای به محله‌محوری به‌عنوان یک راهبرد کارآمد برای ارتقای تاب‌آوری اجتماعی و سرمایه اجتماعی معطوف داشته است.
مفهوم محله‌محوری در سیاست‌های رفاه اجتماعی
محله‌محوری به معنای تمرکز خدمات، برنامه‌ها و مداخلات اجتماعی در سطح خرد و محلی (محله) است. این رویکرد بر بنیان‌هایی چون شناخت بوم‌محور، مشارکت مردمی، تقویت شبکه‌های اجتماعی غیررسمی و فعال‌سازی ظرفیت‌های محلی استوار است. محله به‌عنوان یک واحد اجتماعی با روابط چهره‌به‌چهره، مکانی مناسب برای شناخت دقیق‌تر آسیب‌ها، فرصت‌ها و منابع تاب‌آورانه به شمار می‌آید.
تاب‌آوری اجتماعی و پیوند آن با محله‌محوری
تاب‌آوری اجتماعی، توانایی گروه‌ها و اجتماعات در مقابله با فشارها، بحران‌ها و بازگشت به وضعیت مطلوب است. این مفهوم نیازمند:
اعتماد اجتماعی
انسجام اجتماعی
سرمایه اجتماعی
مشارکت داوطلبانه مردم
است؛ مؤلفه‌هایی که در بستر محله، به‌شکل طبیعی و پایدار قابل شکل‌گیری‌اند.
مثال‌های ملموس از پروژه‌های محله‌محور موفق:
مراکز مثبت زندگی در سطح محلات
ایجاد گروه‌های خودیار محلی با همکاری مددکاران اجتماعی
طرح پایش و شناسایی آسیب‌ها در بافت‌های پرخطر
سرمایه اجتماعی؛ دستاورد جانبی یا هدف نهایی؟
سرمایه اجتماعی، مجموعه‌ای از هنجارها، روابط، اعتماد متقابل و همکاری بین اعضای جامعه است. در مدل محله‌محور، سرمایه اجتماعی نه‌تنها ابزار بلکه هدف نیز هست. هرچه ارتباطات افقی بین ساکنان محله و ارتباطات عمودی بین مردم و نهادهای خدمت‌رسان تقویت شود، ظرفیت مواجهه با بحران‌ها بیشتر خواهد شد.
نقش مددکاران اجتماعی در رویکرد محله‌محور
مددکاران اجتماعی، به‌عنوان خط مقدم نظام حمایت اجتماعی، در فرآیند محله‌محوری نقش کلیدی دارند:
شناسایی نیازها و آسیب‌ها از دل گفت‌وگو با مردم
تسهیل‌گر ارتباط مردم با نهادها
توانمندسازی جوامع محلی برای مدیریت مشکلات خود
چالش‌ها و محدودیت‌ها
علی‌رغم مزایای رویکرد محله‌محور، موانعی نیز وجود دارد:
کمبود داده‌های دقیق محله‌ای برای برنامه‌ریزی هدفمند
مقاومت برخی نهادهای رسمی در برابر تفویض اختیار به سطح محله
محدودیت در منابع مالی برای پوشش کامل جغرافیایی
جمع‌بندی و پیشنهادات سیاستی
رویکرد محله‌محور، فرصتی منحصر‌به‌فرد برای تقویت تاب‌آوری اجتماعی و ارتقای سرمایه اجتماعی در ایران است. پیشنهاد می‌شود:
افزایش اختیارات مدیریتی مراکز خدمات اجتماعی محلی
توانمندسازی تشکل‌های محلی و گروه‌های داوطلب
پایش مستمر اثربخشی برنامه‌های محله‌محور
ادغام سیاست‌های محله‌محور با برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای
نتیجه‌گیری
محله‌محوری تنها یک سیاست خدماتی نیست، بلکه یک پارادایم اجتماعی جدید است که با تقویت پیوندهای محلی، احیای سرمایه اجتماعی و توانمندسازی مردم، راهی اثربخش برای دستیابی به جامعه‌ای تاب‌آور، عادلانه و توانمند فراهم می‌آورد.
سازمان بهزیستی با تکیه بر این رویکرد می‌تواند از سطح مداخله‌گر به تسهیل‌گر تغییر نقش دهد؛ تغییری که نویدبخش آینده‌ای روشن‌تر برای اجتماع ایرانی خواهد بود.
