چگونه تاب‌آوری محله‌ای در برابر جرم و بزهکاری محقق می‌شود؟

تاب‌آوری محله‌ای در برابر جرم و بزهکاری به معنای توانایی یک محله برای مقاومت، مقابله، کاهش تأثیرات و بازیابی از پیامدهای جرم و بزهکاری است.

این تاب‌آوری تنها به معنای کاهش آمار جرم نیست، بلکه شامل تقویت ظرفیت‌های درونی محله برای پیشگیری از وقوع جرم، ایجاد فضاهای امن‌تر و بهبود کیفیت زندگی ساکنان در مواجهه با چالش‌های مرتبط با جرم می‌شود.

این مفهوم بر اساس نظریه “بی‌سازمانی اجتماعی” (Social Disorganization Theory) و اهمیت “سرمایه اجتماعی” بنا شده است.

چگونه تاب‌آوری محله‌ای در برابر جرم و بزهکاری محقق می‌شود؟

تحقق تاب‌آوری محله‌ای در برابر جرم و بزهکاری نیازمند رویکردی چندجانبه و جامع است که بر همکاری فعال ساکنان، نهادهای محلی و مسئولین تمرکز دارد:

تقویت سرمایه اجتماعی: همانطور که در پاسخ‌های قبلی نیز اشاره شد، سرمایه اجتماعی (شامل اعتماد متقابل، شبکه‌های اجتماعی قوی و هنجارهای مشترک) نقشی حیاتی دارد.

افزایش اعتماد و همبستگی

• • تشکیل گروه‌های محلی: ایجاد و حمایت از انجمن‌های محله، شوراهای محلی، و گروه‌های داوطلب (مثل گشت‌های محله‌ای با رویکرد اجتماع‌محور) که به ساکنان اجازه می‌دهد در کنار هم برای حل مشکلات فعالیت کنند.
  • ترویج تعاملات اجتماعی: برگزاری رویدادها، جشن‌ها و فعالیت‌های محله‌ای (مثل بازارهای محلی، جشنواره‌های فرهنگی) که فرصت‌هایی برای آشنایی و تعامل بیشتر ساکنان فراهم می‌کند و حس تعلق را افزایش می‌دهد.

افزایش مشارکت مدنی

• • همکاری با پلیس جامعه‌محور: ایجاد پل‌های ارتباطی مؤثر بین پلیس و ساکنان محله برای تبادل اطلاعات، شناسایی مشکلات و برنامه‌ریزی مشترک برای پیشگیری از جرم.
  • مشارکت در تصمیم‌گیری‌ها: دادن صدای فعال به ساکنان در فرآیندهای تصمیم‌گیری محله، به خصوص در مورد امنیت و توسعه فضاهای عمومی.

بهبود نظارت غیررسمی (Collective Efficacy)

نظارت غیررسمی به معنای توانایی ساکنان یک محله برای مداخله در صورت مشاهده رفتار مجرمانه یا بی‌نظمی است که ریشه در اعتماد و انسجام اجتماعی دارد.

• ایجاد حس مالکیت بر فضا: زمانی که ساکنان احساس مالکیت و مسئولیت نسبت به فضاهای عمومی محله (پارک‌ها، کوچه‌ها، معابر) دارند، بیشتر مراقب آن‌ها بوده و در صورت مشاهده مشکلات مداخله می‌کنند.
• تقویت پیوندهای اجتماعی: هرچه ساکنان یکدیگر را بهتر بشناسند و به هم اعتماد کنند، احتمال بیشتری وجود دارد که در صورت مشاهده فعالیت‌های مشکوک، با یکدیگر همکاری کرده و اقدامات لازم را انجام دهند.

بهبود محیط فیزیکی محله (Crime Prevention Through Environmental Design – CPTED)

طراحی و نگهداری فیزیکی محله می‌تواند تأثیر بسزایی در کاهش جرم و افزایش احساس امنیت داشته باشد.

• نورپردازی کافی: افزایش روشنایی در معابر، پارک‌ها و فضاهای عمومی.
• حفظ و نگهداری فضاهای عمومی: پاکیزگی، نگهداری مناسب از پارک‌ها و فضای سبز، و رفع سریع خرابی‌ها حس بی‌نظمی را کاهش می‌دهد.
• فضاهای قابل دفاع (Defensible Space): طراحی‌هایی که به ساکنان اجازه می‌دهد بر فضاهای عمومی نظارت داشته باشند و حضور آن‌ها باعث کاهش فرصت جرم شود (مثلاً ساختمان‌هایی با ورودی‌های واضح و قابل مشاهده از خیابان).
• کاهش نقاط کور: حذف مکان‌هایی که می‌توانند پناهگاهی برای بزهکاران باشند (مثلاً بوته‌زارها یا ساختمان‌های متروکه).

سرمایه‌گذاری بر روی نهادها و سازمان‌های محلی

• مدارس: مدارس به عنوان مراکز اجتماعی عمل می‌کنند و می‌توانند برنامه‌های پیشگیری از جرم، فعالیت‌های فوق برنامه و مشاوره برای نوجوانان در معرض خطر ارائه دهند.
• مراکز مذهبی (مساجد، کلیساها): این مراکز می‌توانند پایگاهی برای فعالیت‌های اجتماعی، خیریه و حمایتی باشند و حس همبستگی را تقویت کنند.
• مراکز تفریحی و ورزشی: فراهم کردن فرصت‌های سالم و سازنده برای کودکان و نوجوانان، به ویژه در مناطق محروم، می‌تواند آن‌ها را از بزهکاری دور نگه دارد.
• سازمان‌های غیرانتفاعی و خیریه: ارائه خدمات مشاوره، آموزش مهارت‌های زندگی، و حمایت شغلی به افراد و خانواده‌های آسیب‌پذیر.

برنامه‌های توانمندسازی و کاهش ریسک

• برنامه‌های مهارت‌آموزی و شغلی برای جوانان: بیکاری و ناامیدی، به ویژه در میان جوانان، از عوامل اصلی بزهکاری است. فراهم کردن فرصت‌های شغلی و آموزش مهارت‌ها می‌تواند مسیر زندگی آن‌ها را تغییر دهد.
• مشاوره و حمایت روانی-اجتماعی: دسترسی به خدمات مشاوره برای افراد و خانواده‌هایی که با مشکلات روانی، سوءمصرف مواد یا خشونت خانگی روبرو هستند.
• برنامه‌های توانبخشی و بازگشت به جامعه: حمایت از زندانیان سابق و افرادی که در گذشته دچار بزهکاری بوده‌اند، برای بازگشت موفقیت‌آمیز به جامعه و جلوگیری از بازگشت به جرم.
• مداخله‌های زودرس: شناسایی و حمایت از کودکان و نوجوانان در معرض خطر بزهکاری در سنین پایین‌تر.

نقش خانواده در تاب‌آوری محله‌ای

• تقویت خانواده: خانواده به عنوان اولین و مهم‌ترین نهاد اجتماعی، نقشی حیاتی در تربیت فرزندان و آموزش هنجارهای اجتماعی دارد. برنامه‌های حمایتی از خانواده‌های آسیب‌پذیر می‌تواند به افزایش تاب‌آوری محله کمک کند.
• نظارت والدینی: نظارت موثر والدین بر فرزندان و آگاهی از فعالیت‌ها و دوستان آن‌ها.

نتیجه‌گیری

تاب‌آوری محله‌ای در برابر جرم و بزهکاری نه با رویکردهای صرفاً سرکوبگرانه، بلکه با تقویت ظرفیت‌های درونی جامعه و ایجاد محیطی توانمندساز محقق می‌شود.

این نیازمند همکاری بین‌بخشی میان ساکنان، پلیس، شهرداری، نهادهای اجتماعی و سازمان‌های غیردولتی است. با سرمایه‌گذاری بر سرمایه اجتماعی، بهبود زیرساخت‌ها، توانمندسازی افراد و خانواده‌ها، و ایجاد فضاهای امن و فرصت‌های سالم، می‌توان محله‌هایی را ساخت که در برابر جرم و بزهکاری مقاوم‌تر بوده و به مکانی امن و پرنشاط برای زندگی تبدیل شوند.

رسانه تاب آوری ایران