مددکاری اجتماعی در بحران‌ها و بلایای طبیعی

در مواجهه با بحران‌ها و بلایای طبیعی، حضور مددکاران اجتماعی دیگر یک انتخاب نیست، بلکه یک ضرورت استراتژیک است.

مددکاری اجتماعی در بحران‌ها و بلایای طبیعی: مرهمی بر زخم‌های پنهان جامعه

بحران‌ها و بلایای طبیعی، همچون زلزله، سیل، آتش‌سوزی‌های گسترده و همه‌گیری‌های بیماری، نه تنها خسارات جانی و مالی بر جای می‌گذارند، بلکه تأثیرات عمیقی بر سلامت روانی، اجتماعی و اقتصادی جوامع آسیب‌دیده دارند.

در چنین شرایطی، مددکاران اجتماعی نقشی حیاتی و اغلب نادیده گرفته شده در مدیریت بحران و حمایت روانی و اجتماعی از آسیب‌دیدگان ایفا می‌کنند. این مقاله به بررسی ابعاد مختلف نقش مددکاران اجتماعی در دوران بحران می‌پردازد و اهمیت حضور آن‌ها را برای تاب‌آوری جامعه برجسته می‌سازد.

مددکاری اجتماعی: پلی میان فرد و جامعه در بحران

مددکاری اجتماعی حرفه‌ای است که بر یاری رساندن به افراد، خانواده‌ها و جوامع برای غلبه بر مشکلات و بهبود عملکرد اجتماعی آن‌ها تمرکز دارد. در شرایط بحرانی، زمانی که ساختارهای اجتماعی و خدمات عادی مختل می‌شوند، نیاز به این حرفه دوچندان می‌شود. مددکاران اجتماعی با رویکرد جامع‌نگر خود، نه تنها به نیازهای فوری آسیب‌دیدگان پاسخ می‌دهند، بلکه به بازیابی سلامت روان، بازسازی شبکه‌های اجتماعی و توانمندسازی جوامع برای بازگشت به زندگی عادی کمک می‌کنند.

ابعاد نقش مددکاران اجتماعی در مدیریت بحران و بلایا

نقش مددکاران اجتماعی در بحران‌ها را می‌توان در سه فاز اصلی: پیش از بحران (آمادگی)، حین بحران (واکنش)، و پس از بحران (بازیابی)، مورد بررسی قرار داد.

نقش در فاز پیش از بحران (آمادگی)

پیشگیری و آمادگی، کلید کاهش آسیب‌پذیری در برابر بلایاست. مددکاران اجتماعی در این فاز:

• آموزش و آگاه‌سازی جامعه: با برگزاری کارگاه‌ها و برنامه‌های آموزشی، جامعه را در مورد خطرات احتمالی، نحوه واکنش در زمان بحران و مهارت‌های اولیه تاب‌آوری آگاه می‌کنند.
• شناسایی گروه‌های آسیب‌پذیر: گروه‌هایی مانند سالمندان، کودکان، افراد دارای معلولیت، زنان سرپرست خانوار و مهاجران که در زمان بحران آسیب‌پذیری بیشتری دارند را شناسایی کرده و برنامه‌های حمایتی هدفمند برای آن‌ها تدوین می‌کنند.
• تقویت شبکه‌های اجتماعی و محلی: با ایجاد و تقویت گروه‌های همیاری محلی و افزایش انسجام اجتماعی، ظرفیت جامعه برای واکنش خودجوش و حمایت متقابل در زمان بحران را بالا می‌برند.
• برنامه‌ریزی برای خدمات اورژانسی: در کنار سایر نهادها، در تدوین طرح‌های اضطراری برای اسکان، تغذیه و دسترسی به خدمات بهداشتی و روانی در صورت وقوع بحران مشارکت می‌کنند.

نقش در فاز حین بحران (واکنش)

درست پس از وقوع حادثه، مددکاران اجتماعی در خط مقدم قرار می‌گیرند تا به نیازهای فوری و بحرانی پاسخ دهند:

• ارزیابی سریع نیازها: با حضور در مناطق آسیب‌دیده، نیازهای فوری افراد و خانواده‌ها (پوشاک، غذا، سرپناه، کمک‌های پزشکی) را ارزیابی و برای رفع آن‌ها اقدام می‌کنند.
• حمایت روانی اولیه (Psychological First Aid): ارائه حمایت عاطفی فوری به بازماندگان، کودکان و کسانی که دچار شوک یا پریشانی شدید هستند. این شامل گوش دادن فعال، ایجاد حس امنیت و آرامش، و اتصال افراد به منابع حمایتی است.
• تسهیل دسترسی به خدمات: کمک به آسیب‌دیدگان برای دسترسی به خدمات پزشکی، سرپناه موقت، و سایر کمک‌های اضطراری.
• کمک به اتحاد مجدد خانواده‌ها: در بلایایی که منجر به پراکندگی خانواده‌ها می‌شود، مددکاران اجتماعی در یافتن و اتحاد مجدد اعضای خانواده نقش کلیدی دارند.
• مدیریت پناهگاه‌ها: سازماندهی و مدیریت فضاهای اسکان موقت، اطمینان از رعایت استانداردهای بهداشتی و فراهم آوردن حداقل امکانات رفاهی.

نقش در فاز پس از بحران (بازیابی)

فاز بازیابی طولانی‌ترین و پیچیده‌ترین مرحله است که بر بازگشت جامعه به وضعیت عادی و تقویت تاب‌آوری بلندمدت تمرکز دارد:

• حمایت روانی و مشاوره: ارائه خدمات مشاوره فردی و گروهی برای کمک به افراد در مقابله با تروما، سوگ و اضطراب‌های پس از بحران. این شامل شناسایی افرادی است که نیاز به مداخله‌های تخصصی‌تر دارند.
• توانمندسازی اقتصادی و اجتماعی: کمک به افراد برای بازسازی زندگی خود از طریق یافتن شغل، دسترسی به آموزش‌های حرفه‌ای، و بازسازی خانه‌ها. این شامل ارجاع به نهادهای حمایتی و تسهیل دسترسی به وام‌ها و کمک‌های مالی است.
• بازسازی شبکه‌های اجتماعی و انسجام جامعه: کمک به جوامع برای بازسازی ارتباطات و نهادهای اجتماعی که در اثر بحران آسیب دیده‌اند. این می‌تواند شامل برگزاری جلسات محلی، فعالیت‌های گروهی و تشویق به مشارکت اجتماعی باشد.
• حمایت از گروه‌های خاص: تمرکز ویژه بر نیازهای روانی و اجتماعی کودکان (بازی‌درمانی)، سالمندان، و افراد دارای معلولیت که ممکن است در این فاز نیز با چالش‌های منحصربه‌فردی روبرو باشند.
• درس‌آموزی از بحران: مشارکت در ارزیابی پس از بحران برای شناسایی نقاط قوت و ضعف و تدوین برنامه‌های مؤثرتر برای آمادگی در آینده.

چالش‌ها و اهمیت ویژه مددکاران اجتماعی

مددکاران اجتماعی در بحران‌ها با چالش‌های متعددی روبرو هستند، از جمله فشار کاری بالا، محدودیت منابع، مواجهه با صحنه‌های دلخراش و خطر فرسودگی شغلی. با این حال، نقش آن‌ها بی‌اندازه حائز اهمیت است:

• رویکرد انسان‌محور: مددکاران اجتماعی با تمرکز بر کرامت انسانی، نیازها و توانمندی‌های افراد، به آن‌ها کمک می‌کنند تا از حالت “قربانی” خارج شده و به “عامل تغییر” در زندگی خود تبدیل شوند.
• پل ارتباطی: آن‌ها به عنوان پلی میان آسیب‌دیدگان و نهادهای دولتی و غیردولتی عمل می‌کنند و اطمینان حاصل می‌کنند که کمک‌ها به صورت عادلانه و مؤثر به دست نیازمندان برسد.
• دیدگاه جامع‌نگر: فراتر از نیازهای مادی، به ابعاد روانی، اجتماعی و معنوی سلامت افراد و جامعه نیز توجه دارند.
• تقویت تاب‌آوری جامعه: با حمایت از افراد و خانواده‌ها، به طور مستقیم به تقویت تاب‌آوری کلی جامعه در برابر بلایای آتی کمک می‌کنند.

نتیجه‌گیری

در مواجهه با بحران‌ها و بلایای طبیعی، حضور مددکاران اجتماعی دیگر یک انتخاب نیست، بلکه یک ضرورت استراتژیک است.

آن‌ها با تخصص و تعهد خود، مرهمی بر زخم‌های پنهان جامعه می‌گذارند و با حمایت همه‌جانبه از آسیب‌دیدگان، به آن‌ها کمک می‌کنند تا نه تنها از دل فاجعه نجات یابند، بلکه قوی‌تر و تاب‌آورتر از پیش برخیزند. سرمایه‌گذاری بر آموزش و توانمندسازی مددکاران اجتماعی و ادغام آن‌ها در تمامی مراحل مدیریت بحران، گامی اساسی در جهت ساختن جوامعی ایمن‌تر و مقاوم‌تر در برابر شوک‌های آینده است.

رسانه تاب آوری ایران