تحلیل رابطه میان سواد رسانهای و تابآوری روانی در خانوادههای دارای کودک مبتلا به اختلال طیف اتیسم
مطالعهای در مناطق محروم
فهرست عناوین مطلب
تحلیل رابطه میان سواد رسانهای و تابآوری روانی در خانوادههای دارای کودک مبتلا به اختلال طیف اتیسم
مطالعهای در مناطق محروم
کاری از سعیده یوسفی گسکری
چکیده فارسی
هدف این پژوهش، بررسی رابطه میان سواد رسانهای والدین و تابآوری روانی در خانوادههای دارای کودک مبتلا به اختلال طیف اتیسم در مناطق محروم شهرستان رودسر است.
با توجه به نقش رسانهها در ارتقاء آگاهی، کاهش استرس و توانمندسازی روانی خانوادهها، این مطالعه تلاش دارد تأثیر سطح سواد رسانهای را بر میزان تابآوری روانی والدین تحلیل کند.
پژوهش حاضر از نوع توصیفی-تحلیلی بوده و با استفاده از پرسشنامه محققساخته، دادههای مربوط به ۷۰ خانواده دارای کودک اتیسم گردآوری شده است.
نتایج نشان داد که بین سطح سواد رسانهای والدین و میزان تابآوری روانی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. بر اساس یافتهها، پیشنهاد میشود برنامههای آموزشی سواد رسانهای با رویکرد روانشناسی اجتماعی در مراکز توانبخشی و نهادهای محلی توسعه یابد.
واژگان کلیدی
سواد رسانهای, تابآوری روانی, خانوادههای دارای کودک اتیسم, مناطق محروم, توانمندسازی اجتماعی, مددکاری خانواده
English Abstract
Title: Analyzing the Relationship Between Media Literacy and Psychological Resilience in Families of Children with Autism Spectrum Disorder: A Study in Deprived Areas
This study aims to examine the relationship between parental media literacy and psychological resilience in families of children with autism spectrum disorder (ASD) living in deprived areas of Rudsar County. Given the role of media in enhancing awareness, reducing stress, and empowering families, the research investigates how media literacy levels affect parental resilience
The study is descriptive-analytical in nature and uses a researcher-made questionnaire to collect data from 70 families with children diagnosed with ASD. The results indicate a significant positive correlation between media literacy and psychological resilience. Based on the findings, it is recommended that media literacy training programs with a psychosocial approach be expanded in rehabilitation centers and local institutions
Keywords
Media Literacy, Psychological Resilience, Families of Children with Autism, Deprived Areas, Social Empowerment, Family Social Work
مقدمه
اختلال طیف اتیسم یکی از چالشبرانگیزترین شرایط رشدی در کودکان است که تأثیرات عمیقی بر ساختار روانی، اجتماعی و ارتباطی خانوادهها دارد. والدین این کودکان اغلب با فشارهای روانی، انزوای اجتماعی، و کمبود منابع حمایتی مواجهاند.
در این میان، رسانهها میتوانند نقش مهمی در ارتقاء آگاهی، کاهش اضطراب، و تسهیل دسترسی به خدمات ایفا کنند. اما بهرهمندی مؤثر از این ظرفیتها نیازمند سطحی از سواد رسانهای است که در بسیاری از مناطق محروم، به دلایل فرهنگی و اقتصادی، مغفول مانده است.
سواد رسانهای بهعنوان مجموعهای از مهارتها برای تحلیل، ارزیابی و تعامل با رسانهها، میتواند ابزاری مؤثر در توانمندسازی روانی خانوادههای دارای کودک اتیسم باشد.
پژوهش حاضر با تمرکز بر مناطق محروم شهرستان رودسر، به بررسی رابطه میان سواد رسانهای والدین و تابآوری روانی آنان میپردازد تا زمینهای برای طراحی مداخلات اجتماعی و آموزشی فراهم گردد.
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
سواد رسانهای شامل مؤلفههایی چون دسترسی، تحلیل انتقادی، تولید محتوا و تعامل با رسانههاست. نظریه تابآوری روانی (Psychological Resilience Theory) تأکید دارد که افراد در مواجهه با بحرانها، با اتکا به منابع شناختی و اجتماعی، توانایی بازگشت به تعادل روانی را دارند. در خانوادههای دارای کودک اتیسم، تابآوری والدین نقش کلیدی در حفظ سلامت روانی و کیفیت زندگی دارد.
مطالعات پیشین نشان دادهاند که ارتقاء سواد رسانهای میتواند منجر به کاهش اضطراب، افزایش آگاهی و تقویت مهارتهای مقابلهای در والدین شود (یونسکو، ۲۰۲۳؛ موسوی، ۱۴۰۰). با این حال، پژوهشهای اندکی بهصورت خاص به رابطه میان سواد رسانهای و تابآوری روانی در خانوادههای دارای کودک اتیسم پرداختهاند، که ضرورت انجام این مطالعه را دوچندان میسازد.
روششناسی پژوهش
پژوهش حاضر از نوع توصیفی-تحلیلی و با رویکرد همبستگی انجام شده است. جامعه آماری شامل خانوادههای دارای کودک مبتلا به اختلال طیف اتیسم ساکن در مناطق محروم شهرستان رودسر در سال ۱۴۰۴ است. نمونهای به حجم ۷۰ خانواده به روش نمونهگیری هدفمند انتخاب شد.
ابزار گردآوری دادهها پرسشنامه محققساخته شامل دو بخش سواد رسانهای (۲۰ گویه) و تابآوری روانی (۲۵ گویه) بود. روایی ابزار با نظر متخصصان روانشناسی و مددکاری اجتماعی تأیید شد و پایایی آن با آلفای کرونباخ ۰.۸۹ محاسبه گردید. دادهها با نرمافزار SPSS و آزمونهای همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه تحلیل شدند.
یافتههای پژوهش
میانگین سواد رسانهای والدین در حد متوسط گزارش شد. مؤلفههای “تعامل با رسانهها” و “تحلیل انتقادی” بیشترین ارتباط را با تابآوری روانی داشتند.
آزمون همبستگی پیرسون نشان داد که بین سواد رسانهای و تابآوری روانی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد (r=0.68, p<0.01). تحلیل رگرسیون نیز نشان داد که سواد رسانهای توان پیشبینی ۴۲٪ از تغییرات تابآوری روانی والدین را دارد.
بحث و نتیجهگیری
یافتهها نشان میدهد که سواد رسانهای میتواند بهعنوان یک عامل مؤثر در ارتقاء تابآوری روانی خانوادههای دارای کودک اتیسم عمل کند. در مناطق محروم، محدودیتهای دسترسی به رسانهها و آموزشهای مرتبط، مانعی جدی برای توانمندسازی روانی والدین است.
بنابراین، توسعه برنامههای آموزشی سواد رسانهای با رویکرد روانشناسی اجتماعی در مراکز توانبخشی، مدارس و نهادهای محلی ضروری است. سواد رسانهای نهتنها ابزار شناختی، بلکه بستری برای مقابله با استرس، افزایش آگاهی و تقویت ارتباطات خانوادگی است.
پیشنهادات کاربردی
– طراحی دورههای آموزشی سواد رسانهای ویژه والدین کودکان دارای اتیسم
– تولید محتوای بومی و قابلفهم در زمینه مقابله با استرس و تابآوری
– همکاری بیننهادی برای ارتقاء دسترسی رسانهای در مناطق محروم
– استفاده از شبکههای اجتماعی برای ایجاد گروههای حمایتی والدین
– تلفیق آموزش سواد رسانهای با خدمات روانشناسی خانواده در مراکز توانبخشی
منابع
- یونسکو (۲۰۲۳). گزارش جهانی سواد رسانهای و سلامت روان خانوادهها.
- موسوی، م. (۱۴۰۰). سواد رسانهای و تابآوری اجتماعی. فصلنامه مطالعات ارتباطات اجتماعی.
- پورجعفری، س. (۱۳۹۹). نقش رسانه در توانمندسازی خانوادههای آسیبپذیر. فصلنامه مددکاری اجتماعی.
- سازمان بهزیستی کشور (۱۴۰۲). راهنمای حمایت روانی خانوادههای دارای کودک اتیسم.
- نصراللهی، ح. (۱۳۹۸). رسانه و سلامت روان. انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
