تابآوری رسانهها در زمان جنگ
نقش رسانهها در ارتقاء تابآوری اجتماعی در شرایط بحرانی

فهرست عناوین مطلب
- تابآوری رسانهها در زمان جنگ
- نقش رسانهها در ارتقاء تابآوری اجتماعی در شرایط بحرانی
- مقدمه
- تعریف تابآوری رسانهای
- جنگ، اضطراب جمعی و نقش محوری رسانهها
- رسانهها چگونه تابآوری اجتماعی را در جنگ تقویت میکنند؟
- ۱. ترویج پیامهای همدلی، مشارکت و مسئولیتپذیری
- ۲. حمایت روانی-اجتماعی از جامعه هدف
- ۳. پاسخ سریع به شایعات و اطلاعرسانی شفاف
- ۴. حفظ جریان اطلاعات با کمترین وابستگی
- وحدت رویه رسانهها در بحران؛ لازمه تابآوری ملی
- نقش رسانههای تخصصی اجتماعی در خط مقدم روانی جنگ
- نمونههای موفق جهانی
- جمعبندی
- توصیه به رسانههای اجتماعی ایران در وضعیت فعلی:
تابآوری رسانهها در زمان جنگ
نقش رسانهها در ارتقاء تابآوری اجتماعی در شرایط بحرانی
دکتر جواد طلسچی یکتا | سردبیر پایگاه خبری مددکارنیوز | تیرماه ۱۴۰۴
کلمات کلیدی: تابآوری رسانه، رسانه در بحران، رسانه و جنگ، تابآوری اجتماعی، جنگ و سلامت روان، حمایت رسانهای
مقدمه
در عصر جنگهای پیچیده و ترکیبی، رسانهها فقط راویان خبر نیستند؛ بلکه به بازیگران اصلی صحنههای مقاومت روانی و انسجام اجتماعی بدل شدهاند. تابآوری رسانهها، یعنی توانایی آنها در حفظ عملکرد اطلاعرسانی، کاهش اضطراب عمومی، و تقویت امید جمعی در شرایط بحران. این ظرفیت، در دوران جنگها، بهویژه زمانی که جان غیرنظامیان در معرض تهدید است، اهمیتی دوچندان مییابد.
تعریف تابآوری رسانهای
تابآوری رسانهای (Media Resilience) به توانایی رسانهها برای حفظ کارکرد حرفهای خود در شرایط فشارهای شدید سیاسی، امنیتی، روانی و فناورانه اطلاق میشود. رسانه تابآور، رسانهای است که:
-
در برابر سانسور و اختلال مقاومت میکند،
-
اطلاعات دقیق و امیدوارکننده منتشر مینماید،
-
در جهت انسجام اجتماعی و امیدافزایی حرکت میکند،
-
و از اصول اخلاق رسانهای و صحت خبری عدول نمیکند.
جنگ، اضطراب جمعی و نقش محوری رسانهها
در زمان جنگ، مردم با احساس ناامنی، خشم، سوگ جمعی و بیثباتی روانی مواجه میشوند. در این شرایط، رسانهها دو نقش حیاتی دارند:
-
کاهش اضطراب عمومی از طریق روایتهای واقعگرایانه و غیرملتهب،
-
ایجاد حس کنترل و آگاهی در جامعه با انتشار اخبار کاربردی، امیدآفرین و معتبر.
رسانهای که صرفاً به بازنشر خبرهای هراسانگیز یا شایعات میپردازد، به جای تابآور ساختن جامعه، خود به منبع آسیب روانی بدل میشود.
رسانهها چگونه تابآوری اجتماعی را در جنگ تقویت میکنند؟
۱. ترویج پیامهای همدلی، مشارکت و مسئولیتپذیری
انتشار محتوای الهامبخش درباره کمکهای مردمی، فداکاری امدادگران، و همبستگی اجتماعی باعث ارتقاء روحیه عمومی و پیوند اجتماعی میشود.
۲. حمایت روانی-اجتماعی از جامعه هدف
رسانهها میتوانند با همکاری با متخصصان روانشناسی و مددکاری اجتماعی، پیامهای حمایتی را برای اقشار آسیبپذیر شامل کودکان، سالمندان، زنان، خانوادههای داغدار و امدادگران تولید کنند.
۳. پاسخ سریع به شایعات و اطلاعرسانی شفاف
در زمان جنگ، شایعات میتوانند سریعتر از بمبها ویرانگر باشند. رسانههای تابآور با راستیآزمایی حرفهای، انتشار فکتچکها و آموزش سواد رسانهای، جلوی گسترش ترس کاذب را میگیرند.
۴. حفظ جریان اطلاعات با کمترین وابستگی
رسانههای تخصصی مستقل میتوانند با طراحی زیرساختهای پشتیبان (نسخههای آفلاین، آرشیوهای توزیعشونده، کانالهای ارتباطی جایگزین) استمرار اطلاعرسانی را در قطع اینترنت یا تهدید فیزیکی حفظ کنند.
وحدت رویه رسانهها در بحران؛ لازمه تابآوری ملی
در شرایط بحرانی، رسانههای عمومی، تخصصی و محلی باید بهجای رقابت ناسالم، با وحدت رویه در انتشار اطلاعات و تمرکز بر امیدبخشی و توانمندسازی جامعه فعالیت کنند. هماهنگی رسانهها با نهادهایی همچون سازمان بهزیستی، هلال احمر، اورژانس اجتماعی، مراکز مشاوره و کلینیکهای مددکاری میتواند به کاهش آسیبهای روانی و افزایش تابآوری عمومی منجر شود.
نقش رسانههای تخصصی اجتماعی در خط مقدم روانی جنگ
رسانههای تخصصی همچون مددکارنیوز، رسانه تابآوری ایران و دیگر پایگاههای متعهد حوزه سلامت اجتماعی، نقش بسیار حیاتی در ایستگاه اول جبههٔ روانی کشور دارند. این رسانهها میتوانند:
-
داستانهای واقعی از ایثار مددکاران، امدادگران، معلمان، و نیروهای مردمی را بازگو کنند،
-
پادکستها و برنامههای مشاورهمحور برای آرامسازی روانی تولید نمایند،
-
و سوگ جمعی و اضطراب مزمن را از طریق پیامهای حمایتی مدیریت کنند.
نمونههای موفق جهانی
-
در جنگ اوکراین، رسانههای مستقل بومی با استفاده از شبکههای اجتماعی و همکاری با سازمانهای رواندرمانی، محتوای امیدآفرین و آموزشی تولید کردند.
-
در زلزله ژاپن (۲۰۱۱)، NHK با پخش مستمر برنامههای آموزشی روانشناختی، نقش تعیینکنندهای در حفظ آرامش عمومی ایفا کرد.

جمعبندی
در جنگ، رسانهها فقط مخابرهکننده اخبار نیستند؛ آنها جزئی از سیستم دفاع روانی یک ملتاند. رسانههای تابآور، از جنس آگاهی، امید، همدلی و دقت هستند.
رسانهای که در جنگ به جای ترس، امید میسازد؛ به جای تفرقه، انسجام میآورد؛ و به جای سانسور، شفافیت میآفریند، همان رسانهای است که جامعه را نهفقط زنده، بلکه پایدار و مقاوم نگه میدارد.
توصیه به رسانههای اجتماعی ایران در وضعیت فعلی:
🔹 تمرکز بر پیامهای امید، همدلی و سازندگی
🔹 هماهنگی محتوایی با سازمانهای تخصصی اجتماعی
🔹 استفاده از مددکاران اجتماعی در برنامهسازی و تحلیل بحران
🔹 آموزش سواد رسانهای و مقابله با اضطراب رسانهای به مردم