تاب‌آوری در گفتمان رهبری: ریشه‌های عمیق ۴۰ ساله و سوء برداشت‌های اخیر
فهرست عناوین مطلب
تاب‌آوری در گفتمان رهبری: ریشه‌های عمیق ۴۰ ساله و سوء برداشت‌های اخیر
تاب‌آوری (Resilience)، این روزها به یکی از کلیدواژه‌های اصلی در ادبیات روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و مدیریت بحران تبدیل شده است. در حالی که سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان ملل متحد و فدراسیون جهانی مددکاران اجتماعی بر اهمیت این مفهوم تأکید دارند، برخی رسانه‌های خارجی تلاش می‌کنند تا آن را یک مفهوم جدید و وارداتی برای ایران معرفی کنند.
این در حالی است که با نگاهی به گفتمان رهبر معظم انقلاب، در می‌یابیم که مفهوم تاب‌آوری، هرچند با واژگان متفاوت، قدمتی چهل ساله و چه بسا بیشتر در ادبیات حاکمیتی و ملی ما دارد.
سوء برداشت‌های رسانه‌ای: از “صبر و تحمل” تا “توجه جدید”
اخیراً یک کارشناس در یکی از شبکه‌های ماهواره‌ای، با نادیده گرفتن سابقه طولانی گفتمان تاب‌آوری در ایران، مدعی شد که این مفهوم به تازگی مورد توجه قرار گرفته است. او در گافی آشکار، تاب‌آوری را به “صبر و تحمل” تقلیل داد. این در حالی است که تاب‌آوری فراتر از تحمل منفعلانه است. تاب‌آوری به معنای توانایی بازگشت، سازگاری فعال و رشد پس از بحران است. یک فرد تاب‌آور، در مواجهه با سختی‌ها تنها مقاومت نمی‌کند، بلکه از آن‌ها به عنوان فرصتی برای رشد و قوی‌تر شدن بهره می‌برد.
این کارشناس، در تلاش مجدد برای تصحیح اشتباه خود، باز هم نتوانست تعریف درستی ارائه دهد و بدون هیچ ربطی به موضوع تاب‌آوری، یک بار دیگر سعی بر تصحیح تعریف اشتباه خود کرد.
این نوع تحلیل‌های سطحی، نشان‌دهنده عدم آگاهی و وابستگی به دستورالعمل‌های عملیات روانی است که هدف آن نه افزودن به دانش جامعه، بلکه صرفاً ایجاد ابهام و فریب اذهان عمومی است.
تاب‌آوری در کلام رهبری: از مقاومت تا پیشرفت
بررسی دقیق سخنرانی‌ها و پیام‌های رهبر معظم انقلاب نشان می‌دهد که مفهوم تاب‌آوری، از همان سال‌های ابتدایی انقلاب و در دوران دفاع مقدس، محور اصلی گفتمان ایشان بوده است. کلیدواژه‌هایی مانند “مقاومت”، “ایستادگی”، “پیشرفت در بحران” و “ساختن از دل ویرانی”، همگی مصادیق بارز تاب‌آوری ملی هستند.
مقاومت اقتصادی: در شرایط تحریم‌های شدید، رهبری همواره بر تاب‌آوری اقتصاد و توانایی آن در عبور از موانع تأکید داشته‌اند. این رویکرد، در مقابل تسلیم شدن و انفعال قرار دارد و بر توانمندسازی داخلی و خودکفایی برای کاهش آسیب‌پذیری تأکید می‌کند.
مقاومت فرهنگی: در مواجهه با تهاجم فرهنگی، رویکرد رهبری، مقاومت فعال و تولید محتوای بومی و ارزشمند است، نه عقب‌نشینی. این نوع مقاومت، عین تاب‌آوری فرهنگی است که در برابر تهدیدات، هویت خود را حفظ کرده و حتی قوی‌تر می‌شود.
تاب‌آوری ملی: از زلزله‌ها و سیل‌ها گرفته تا بحران‌های سیاسی، ایشان همواره مردم را به “ایستادگی” و “خلق فرصت از دل تهدید” دعوت کرده‌اند. این گفتمان، به جای القای حس قربانی بودن، بر توانایی ملت ایران برای غلبه بر مشکلات و ساختن آینده‌ای بهتر تأکید دارد.
تاب‌آوری ملی و جهانی: تفاوت در گفتمان، اشتراک در مفهوم
همان‌طور که سازمان ملل و فدراسیون جهانی مددکاران اجتماعی تاب‌آوری را برای مقابله با بحران‌های جهانی و محلی ترویج می‌کنند، نظام و حاکمیت ملی ما نیز سال‌هاست که بر این مفهوم تأکید دارد.
تفاوت در واژگان است، نه در مفهوم بنیادین. تاب‌آوری در گفتمان بین‌المللی بیشتر بر مدیریت ریسک و آمادگی در برابر بلایای طبیعی تمرکز دارد، در حالی که در ادبیات ملی ما، علاوه بر آن، بر مقاومت در برابر فشارهای خارجی و جنگ اقتصادی نیز تأکید می‌شود.
این گفتمان ریشه‌دار، به جای آنکه یک مفهوم وارداتی باشد، نشان‌دهنده هوشمندی استراتژیک و بومی‌سازی مفاهیم کلان در سطح ملی است.
این نگاه، تفاوت بنیادینی با رویکرد رسانه‌های خارجی دارد که به جای تحلیل عمیق، به دنبال ایجاد فضایی از بی‌اطلاعی و تحریف واقعیت‌ها هستند. در نهایت، تاب‌آوری در ایران، نه یک مفهوم نوظهور، بلکه یک عنصر جدایی‌ناپذیر از هویت ملی است که ریشه در تجربه‌های تاریخی و گفتمان رهبری دارد.
