تاب‌آوری اقتصادی همان اقتصاد مقاومتی است
فهرست عناوین مطلب
تاب‌آوری اقتصادی همان اقتصاد مقاومتی است
به قلم دکتر جواد طلسچی یکتا، بنیانگذار رسانه تاب آوری ایران resiliencemedia.ir
مقدمه
در دهه‌های اخیر، مباحث مربوط به اقتصاد مقاومتی و تاب‌آوری اقتصادی به‌ویژه در ایران مورد توجه قرار گرفته است. هرچند این دو مفهوم در ظاهر متفاوت به نظر می‌رسند، اما در محتوا و اهداف، شباهت‌های بنیادینی دارند. اقتصاد مقاومتی، که توسط رهبر معظم انقلاب اسلامی مطرح شده، به معنای اقتصادی است که با تکیه بر ظرفیت‌های داخلی، در برابر تکانه‌های خارجی و تحریم‌ها مقاومت می‌کند.
در مقابل، تاب‌آوری اقتصادی (Economic Resilience) یک اصطلاح آکادمیک و بین‌المللی است که به توانایی یک سیستم اقتصادی برای جذب شوک‌ها، بازیابی سریع و بازگشت به مسیر رشد اشاره دارد. این مقاله به بررسی این دو مفهوم و نشان دادن تطابق آن‌ها می‌پردازد.
اقتصاد مقاومتی: تبیین و ارکان
اقتصاد مقاومتی مفهومی است که برای اولین بار توسط مقام معظم رهبری در سالهای پس از تحریم‌های شدید علیه ایران مطرح شد. این مفهوم، بر پایه این باور استوار است که اقتصاد یک کشور باید بتواند در برابر فشارهای بیرونی، به‌ویژه تحریم‌های اقتصادی، دوام بیاورد و رشد کند. ارکان اصلی اقتصاد مقاومتی، بر اساس بیانات ایشان، شامل موارد زیر است:
- درون‌زایی و برون‌گرایی: تأکید بر استفاده از ظرفیت‌های داخلی و نیروهای بومی، در کنار تعامل سازنده با جهان.
- مردم‌محوری: مشارکت دادن مردم و بخش خصوصی در فعالیت‌های اقتصادی و کاهش تصدی‌گری دولت.
- عدالت‌بنیانی: کاهش فاصله طبقاتی و توزیع عادلانه ثروت.
- دانش‌بنیانی: استفاده از علم و فناوری در تولید و افزایش بهره‌وری.
ایشان در یکی از سخنرانی‌های خود (۱۳۹۲/۰۸/۲۲) به صراحت بیان کردند که: “اقتصاد مقاومتی یعنی ما اقتصادی داشته باشیم که در برابر تکانه‌ها و ضربه‌های بیرونی و درونی، مقاوم باشد.” این تعریف، به‌طور مستقیم به مفهوم تاب‌آوری اشاره دارد.
تاب‌آوری اقتصادی: تعریف و ابعاد
تاب‌آوری اقتصادی، توانایی یک اقتصاد برای مقاومت، سازگاری و بازیابی در برابر شوک‌های منفی است. این شوک‌ها می‌توانند شامل بحران‌های مالی، تحریم‌ها، بلایای طبیعی، یا حتی نوسانات شدید بازار باشند. تاب‌آوری اقتصادی دارای سه مرحله اصلی است:
- مقاومت (Resistance): توانایی اقتصاد برای مقاومت در برابر شوک و جلوگیری از سقوط.
- جذب (Absorption): توانایی اقتصاد برای جذب شوک و به حداقل رساندن تأثیرات آن.
- بازیابی (Recovery): توانایی اقتصاد برای بازگشت به حالت قبل از بحران یا حتی رشد فراتر از آن.
تاب‌آوری اقتصادی در واقع یک سیستم پویاست که به یک کشور امکان می‌دهد تا از بحران‌ها نه تنها جان سالم به در ببرد، بلکه قوی‌تر از گذشته خارج شود. این مفهوم بر انعطاف‌پذیری، تنوع‌بخشی، و آمادگی در برابر ریسک‌ها تأکید دارد.
هم‌پوشانی و تطابق: چرا تاب‌آوری همان اقتصاد مقاومتی است؟
با بررسی دقیق ارکان اقتصاد مقاومتی و ابعاد تاب‌آوری اقتصادی، می‌توان دریافت که این دو مفهوم به یکدیگر بسیار نزدیکند و در بسیاری از جهات هم‌پوشانی دارند.
- هدف مشترک: هدف هر دو، حفظ پایداری و رشد اقتصاد در شرایط نامساعد است.
- درون‌زایی در مقابل مقاومت و جذب: تکیه اقتصاد مقاومتی بر منابع داخلی و بومی، همانند توانایی مقاومت و جذب شوک در تاب‌آوری اقتصادی است.
- دانش‌بنیانی در مقابل انعطاف‌پذیری: استفاده از دانش و فناوری در اقتصاد مقاومتی، به اقتصاد انعطاف‌پذیری لازم برای سازگاری با شرایط جدید را می‌دهد.
- مردم‌محوری در مقابل بازیابی: مشارکت مردم و بخش خصوصی، به اقتصاد کمک می‌کند تا پس از بحران‌ها، سریع‌تر بهبود یابد و به مسیر رشد بازگردد.
مقام معظم رهبری در یکی از سخنرانی‌های خود (۱۳۹۵/۰۳/۰۹) در تبیین ابعاد اقتصاد مقاومتی فرمودند: “اقتصاد مقاومتی به معنای اقتصادی است که در مقابل عوامل بیرونی، کمتر آسیب می‌بیند. ما باید در درون خودمان به‌گونه‌ای حرکت کنیم که بتوانیم همه‌ی نیازهای خودمان را در داخل برطرف کنیم.” این جمله به‌طور صریح، هدف اقتصاد مقاومتی را با مفهوم تاب‌آوری گره می‌زند.
نتیجه‌گیری
اقتصاد مقاومتی و تاب‌آوری اقتصادی، دو روی یک سکه هستند. یکی از منظر بومی و بر اساس شرایط خاص ایران تبیین شده و دیگری، یک اصطلاح جهانی و آکادمیک است.
با این حال، هر دو بر یک اصل مشترک تأکید دارند: ایجاد یک سیستم اقتصادی قوی، پایدار و انعطاف‌پذیر که بتواند در برابر شوک‌ها و فشارهای مختلف، از جمله تحریم‌ها و بحران‌های بین‌المللی، مقاومت کند و به رشد خود ادامه دهد. بنابراین، می‌توان گفت که اقتصاد مقاومتی، تبلور عملی و کاربردی مفهوم تاب‌آوری اقتصادی در بستر ایران است و پیاده‌سازی آن، راهگشای عبور از چالش‌های اقتصادی کنونی است.
