بهزیستی: قطب سلامت روانی-اجتماعی و پیشگام ارتقاء تاب‌آوری ملی
واکاوی نقش سازمان بهزیستی و ضرورت اتخاذ یک رویکرد جامع و همه‌جانبه نسبت به این نهاد حیاتی
فهرست عناوین مطلب
- بهزیستی: قطب سلامت روانی-اجتماعی و پیشگام ارتقاء تاب‌آوری ملی
- بهزیستی؛ متولی اصلی سلامت روانی-اجتماعی: فراتر از حمایت مالی
- ظرفیت استثنایی و باورنکردنی در ارتقاء تاب‌آوری جامعه
- ضرورت به رسمیت شناختن نقش بهزیستی در سطح کلان و بین‌وزارتخانه‌ای
- الف. به رسمیت شناختن نقش برای همه وزارتخانه‌ها:
- ب. رویکرد جامع در تخصیص منابع و اعطای مجوز:
- چشم‌انداز آینده: به سوی جامعه‌ای تاب‌آور و توانمند
بهزیستی: قطب سلامت روانی-اجتماعی و پیشگام ارتقاء تاب‌آوری ملی
سازمان بهزیستی کشور، با پیشینه‌ای پربار و شبکه‌ای گسترده از خدمات تخصصی، نقشی محوری و غیرقابل انکار در تضمین و ارتقاء سلامت روانی-اجتماعی (Psychosocial Health) جامعه ایران ایفا می‌کند.
این سازمان، در سکوت و با کمترین تبلیغات، ظرفیت‌های استثنایی خود را در حوزه‌های متنوع تخصصی به کار گرفته تا از طریق توانمندسازی چندوجهی، سطح تاب‌آوری ملی را به طور چشمگیری افزایش دهد.
متأسفانه، گستردگی، عمق و اهمیت حیاتی اقدامات بهزیستی به اندازه‌ی شایستگی آن در ساختار بودجه‌ای و نظام اعطای مجوزهای تخصصی کشور به رسمیت شناخته نشده است.
این مقاله، به واکاوی نقش سازمان بهزیستی و ضرورت اتخاذ یک رویکرد جامع و همه‌جانبه نسبت به این نهاد حیاتی می‌پردازد.
بهزیستی؛ متولی اصلی سلامت روانی-اجتماعی: فراتر از حمایت مالی
وظیفه سازمان بهزیستی، صرفاً محدود به پرداخت مستمری یا کمک به افراد نیازمند نیست. در ادبیات تخصصی سیاست‌گذاری اجتماعی، این سازمان متولی اصلی سلامت روانی-اجتماعی تعریف می‌شود؛ مفهومی که شامل ابعاد وسیع‌تری از سلامت روان و جسم است و بر توانایی افراد در عملکرد مؤثر در جامعه، برقراری روابط مثبت و مقابله با ناملایمات زندگی تأکید دارد.
- مدل مداخله جامع: خدمات بهزیستی از مرحله پیشگیری (آموزش‌های مهارت زندگی، غربالگری شنوایی و بینایی کودکان)، تا مرحله مداخله در بحران (اورژانس اجتماعی ۱۲۳)، حمایت‌های اجتماعی (مراکز نگهداری، توانبخشی) و توانمندسازی (اشتغال، مسکن) را شامل می‌شود. این طیف وسیع، نیاز به دانش تخصصی در رشته‌هایی مانند مددکاری اجتماعی، روان‌شناسی، کاردرمانی، گفتاردرمانی و حقوق دارد که در بدنه سازمان بهزیستی به طور گسترده‌ای به کار گرفته می‌شود.
- پوشش جمعیت‌های خاص: بهزیستی تنها سازمانی است که با تنوع جمعیت‌های آسیب‌پذیر و در معرض آسیب، از جمله افراد دارای معلولیت، زنان سرپرست خانوار، کودکان کار، معتادین بهبودیافته و قربانیان خشونت خانگی، به صورت تخصصی و در سطح ملی سروکار دارد. این کار نیازمند پروتکل‌ها و مهارت‌های مداخلاتی است که در هیچ وزارتخانه دیگری به این وسعت و عمق وجود ندارد.
ظرفیت استثنایی و باورنکردنی در ارتقاء تاب‌آوری جامعه
تاب‌آوری (Resilience) به معنای توانایی جامعه و افراد برای عبور موفقیت‌آمیز از بحران‌ها و بازگشت به شرایط پایدار است. سازمان بهزیستی از طریق توانمندسازی چندوجهی، هسته اصلی تقویت تاب‌آوری ملی را تشکیل می‌دهد:
- اورژانس اجتماعی ۱۲۳: خط مقدم مقابله با بحران‌های روانی-اجتماعی است. کارشناسان این سامانه در کمترین زمان ممکن، مداخلات تخصصی را برای موارد خودکشی، کودک‌آزاری، خشونت خانگی و فرار از منزل انجام می‌دهند. این خدمات، نه تنها یک زندگی را نجات می‌دهند، بلکه از گسترش و مزمن شدن آسیب‌های اجتماعی جلوگیری می‌کنند و بدین ترتیب، تاب‌آوری خانواده و محله را حفظ می‌کنند.
- توانمندسازی اقتصادی و اجتماعی: اعطای وام‌های اشتغال‌زایی، تأمین مسکن مددجویان و ارائه‌ی آموزش‌های فنی و حرفه‌ای، همه با هدف خارج کردن فرد و خانواده از چرخه وابستگی و تبدیل آن‌ها به عوامل فعال و مولد جامعه صورت می‌گیرد. این بُعد از توانمندسازی، تاب‌آوری ساختاری و اقتصادی جامعه را تقویت می‌کند.
- پرورش نیروی متخصص بومی: شبکه‌ی مراکز مشاوره و خدمات روان‌شناختی تحت نظارت بهزیستی، با بهره‌گیری از مددکاران اجتماعی و روان‌شناسان بومی در سراسر کشور، دانش تخصصی را به عمق جامعه می‌برد و فرهنگ سلامت روان را ترویج می‌کند.
ضرورت به رسمیت شناختن نقش بهزیستی در سطح کلان و بین‌وزارتخانه‌ای
با وجود گستره و اهمیت حیاتی خدمات بهزیستی، جایگاه آن در سطح کلان سیاست‌گذاری کشور نیاز به بازبینی و تقویت جدی دارد.
الف. به رسمیت شناختن نقش برای همه وزارتخانه‌ها:
مسائل اجتماعی یک‌بُعدی نیستند و حل آن‌ها نیازمند تعاملات بین‌بخشی (Intersectoral Collaboration) است. برای مثال، مقابله با اعتیاد تنها با وزارت بهداشت امکان‌پذیر نیست؛ بلکه نیازمند برنامه‌های جامع کاهش آسیب، توانمندسازی اجتماعی و بازگشت به جامعه است که بهزیستی در آن‌ها تخصص منحصر به فرد دارد.
۱. چالش بودجه‌ای: سازمان بهزیستی سال‌هاست که با بودجه‌های محدود و ناکافی در قبال حجم وسیع و پیچیدگی مأموریت‌هایش مواجه است. ارائه خدمات تخصصی توانبخشی، نگهداری معلولین و اجرای برنامه‌های پیشگیری، همگی هزینه‌بر هستند. اتخاذ رویکرد جامع به این معناست که بودجه بهزیستی باید به عنوان سرمایه‌گذاری حیاتی در حوزه سرمایه اجتماعی و امنیت ملی نگریسته شود، نه صرفاً یک هزینه مصرفی.
۲. رویکرد جامع در اعطای مجوز: بهزیستی به دلیل تجربه و گستردگی عملیاتی، باید به عنوان مرجع اصلی و تخصصی در اعطای مجوز برای بسیاری از مداخلات روانی-اجتماعی، خدمات مددکاری و مراکز مشاوره شناخته شود. هم‌پوشانی نهادها در این زمینه، نه تنها کیفیت خدمات را کاهش می‌دهد، بلکه بهزیستی را در اجرای یک برنامه ملی منسجم تضعیف می‌کند. این سازمان با سابقه طولانی در نظارت دقیق بر مراکز تحت پوشش، ظرفیت لازم برای استانداردسازی خدمات را دارد.
چشم‌انداز آینده: به سوی جامعه‌ای تاب‌آور و توانمند
به رسمیت شناختن نقش فرابخشی سازمان بهزیستی و تقویت همه‌جانبه آن از حیث بودجه، ساختار و اختیارات قانونی یک انتخاب نیست، بلکه یک ضرورت راهبردی برای حفظ پایداری اجتماعی و ارتقاء تاب‌آوری ملی است.
حمایت جامع از بهزیستی به معنای:
- تقویت زیرساخت‌های اورژانس اجتماعی (۱۲۳) و خطوط مشاوره (۱۴۸۰) در سراسر کشور.
- تضمین بودجه پایدار برای خدمات توانبخشی و حمایتی جمعیت‌های دارای معلولیت.
- به رسمیت شناختن و ارتقاء جایگاه شغلی مددکاران اجتماعی و متخصصان سازمان در ساختار استخدامی کشور.
با اتخاذ این رویکرد جامع، سازمان بهزیستی قادر خواهد بود که با ظرفیتی کامل‌تر و اثربخشی بیشتر، وظایف حیاتی خود را در حوزه سلامت روانی-اجتماعی جامعه انجام دهد و ایران را به سوی جامعه‌ای تاب‌آورتر، عادلانه‌تر و توانمندتر رهنمون سازد.
این پشتیبانی، در نهایت، به کاهش هزینه‌های آتی درمان، قضاوت و بحران در کشور منجر خواهد شد.
