اولویت‌های خدمات اجتماعی در زمان بحران اقتصادی

اولویت‌های خدمات اجتماعی در زمان بحران اقتصادی

مددکاری اجتماعی در شرایط بحرانی، باید از یک رویکرد واکنشی (حل مشکل پس از وقوع) به یک رویکرد پیشگیرانه و توانمندساز تغییر جهت دهد.

اولویت‌ها باید بر حوزه‌هایی متمرکز شوند که بیشترین ضربه را به کرامت و استقلال فردی وارد می‌کنند:

توانمندسازی اقتصادی و شغلی (تمرکز بر مهارت‌آموزی)

اولویت نخست، خروج خانواده‌ها از چرخه وابستگی مالی است.

• آموزش مهارت‌های بازارمحور: به جای کمک‌های نقدی مقطعی، باید بر برنامه‌هایی تمرکز کرد که افراد را با مهارت‌های مورد نیاز بازار کار محلی (مانند صنایع دستی، مهارت‌های دیجیتال، تعمیرات فنی) مجهز کند.
• ایجاد کسب‌وکارهای خرد و خانگی: حمایت از ایجاد مشاغل کوچک با ارائه تسهیلات حمایتی و مشاوره کسب‌وکار، به ویژه برای زنان سرپرست خانوار.
• مددکاری شغلی (Job Social Work): ارتباط مؤثر بین مددجویان بیکار و مراکز کاریابی یا کارآفرینان، با در نظر گرفتن ویژگی‌های فردی و خانوادگی آن‌ها.

امنیت غذایی و مسکن

این دو حوزه، حداقل‌های لازم برای حفظ کرامت و بقای خانواده هستند و در شرایط تورمی، اولین قربانیان بحران‌اند.

• مدیریت خطر فقر غذایی: شناسایی خانواده‌هایی که دچار ناامنی غذایی هستند (به ویژه کودکان و سالمندان) و تأمین هدفمند کالاهای اساسی و سبد غذایی مغذی.
• مداخلات در حوزه مسکن: ارائه مشاوره حقوقی برای جلوگیری از تخلیه منازل استیجاری، میانجیگری با مالکان، و کمک به سازماندهی سرپناه‌های موقت یا ارزان‌قیمت.

سلامت روان و کاهش آسیب‌های اجتماعی

بحران اقتصادی، سلامت روان جامعه را به طور جدی تهدید می‌کند.

• مشاوره و درمان رایگان: تمرکز بر ارائه خدمات مشاوره و روان‌درمانی برای مدیریت استرس مالی، افسردگی و اضطراب ناشی از فقر.
• پیشگیری از آسیب‌های خانوادگی: مداخله در مواردی مانند افزایش طلاق، کودک‌آزاری و خشونت خانگی که مستقیماً با فشار مالی در ارتباط هستند.
• کنترل و کاهش مصرف مواد مخدر: فقر و ناامیدی اغلب منجر به اعتیاد می‌شود؛ لذا خدمات مددکاری باید به صورت تیمی با مراکز درمان اعتیاد همکاری کند.

مددکاری آموزشی و جلوگیری از ترک تحصیل

بحران اقتصادی، به‌سرعت شکاف آموزشی را افزایش می‌دهد، چرا که خانواده‌ها مجبورند هزینه‌های مدرسه، کتاب و حتی تغذیه کودک را حذف کنند.

• تأمین اقلام ضروری آموزشی: تأمین لوازم‌التحریر، کیف، و شهریه مدارس در مناطق محروم.
• حمایت از دانش‌آموزان بااستعداد: شناسایی و حمایت ویژه از نخبگان مستعدی که در آستانه ترک تحصیل به دلیل مشکلات مالی هستند.
• لابی‌گری و سیاست‌گذاری: تلاش برای تأثیرگذاری بر سیاست‌های کلان جهت رایگان شدن واقعی آموزش برای دهک‌های کم‌درآمد.

راهبردهای کلیدی مددکاری اجتماعی در بحران (مدیریت جهادی)

مددکاران اجتماعی برای موفقیت در این میدان، نیازمند تغییر رویکرد از فرد به جامعه و استفاده از یک مدیریت جهادی در خدمات هستند:

رویکرد چندوجهی و شبکه‌سازی

هیچ مددکاری به تنهایی نمی‌تواند از پس بحران برآید. ضروری است که مددکاران:

• با سازمان‌های مردم‌نهاد (NGOs) ارتباط برقرار کنند: ایجاد شبکه‌ای قوی از نهادهای خیریه، صندوق‌های قرض‌الحسنه و گروه‌های جهادی.
• همکاری بین‌بخشی: ایجاد پل ارتباطی میان مددجو و نهادهای دولتی (بهزیستی، کمیته امداد، وزارت کار، بانک‌ها) برای دسترسی حداکثری به خدمات و تسهیلات.

مداخله مبتنی بر شواهد (Evidence-Based)

کمک‌ها باید هدفمند و دقیق باشند. مددکاران باید از داده‌ها و ارزیابی‌های دقیق برای شناسایی خانواده‌های در معرض خطر استفاده کنند تا از هدر رفت منابع جلوگیری شود.

این امر مستلزم نظام ارزیابی سریع و به‌روز برای سنجش وضعیت اقتصادی و اجتماعی مددجو است.

ترویج تاب‌آوری روانشناختی و اجتماعی

مددکار نباید صرفاً یک توزیع‌کننده منابع باشد؛ او یک مربی تاب‌آوری است.

• تقویت مهارت‌های مقابله‌ای: آموزش روش‌های مدیریت استرس، حل مسئله و تفکر مثبت به افراد و خانواده‌ها.
• تشویق به مشارکت اجتماعی: کمک به مددجویان برای ایفای نقش فعال در اجتماع خود، چرا که حس مفید بودن و تعلق، بهترین پادزهر در برابر ناامیدی ناشی از فقر است.

نتیجه‌گیری: از بحران تا توانمندی

مددکاری اجتماعی در بحران اقتصادی، نقشی حیاتی در تبدیل تهدید به فرصت ایفا می‌کند. این نه یک شغل، بلکه یک رسالت ملی است که با مدیریت جهادی، ایثار و تخصص، تلاش می‌کند تا ریشه‌های فقر و آسیب را بخشکاند.

اولویت‌های اساسی این حوزه—توانمندسازی اقتصادی، امنیت معیشتی، سلامت روان و حمایت آموزشی—باید در سایه اتحاد سازمان‌های حمایتی و مشارکت عمومی دنبال شوند.

تنها از این طریق می‌توان اطمینان حاصل کرد که هیچ شهروندی به دلیل شرایط اقتصادی، از دایره کرامت و حقوق انسانی خود خارج نخواهد شد و ملت ایران، با عبور از چالش‌ها، به تاب‌آوری پایدار دست خواهد یافت.

رسانه تاب آوری ایران