تاب‌ آوری سیستم سلامت جامعه

تاب آوری در جامعه به هم پیوسته و سیستم های سلامت رسمی

تاب‌ آوری سیستم سلامت جامعه

تاب آوری در جامعه به هم پیوسته و سیستم های سلامت رسمی
Resilience in interconnected community and formal health (and connected) systems

تاب‌ آوری سیستم سلامت جامعه: افزایش تاب آوری سیستم‌های بهداشتی در برابر شوک‌های مورد انتظار و غیرمنتظره – از COVID-19 گرفته تا اثرات تغییرات آب و هوایی بر سلامتی – در حال تبدیل شدن به یک چالش تعیین‌کننده قرن حاضر در سراسر جهان است.

تا به امروز، تحقیقات تاب‌آوری سیستم سلامت بر سیستم‌های بهداشتی دولتی متمرکز بوده است، اما شواهد در حال ظهور به اهمیت خانواده‌ها، جوامع و سیستم‌های متصل (مانند مدیریت بلایا، آب، بهداشت، حفاظت اجتماعی و تفاوت‌های جنسیتی) اشاره می‌کنند که بر وضعیت سلامت تأثیر می‌گذارند.

مردم و عملکرد سیستم سلامت و ظرفیت پاسخگویی به شوک ها. ما استدلال می‌کنیم که ظرفیت‌های تاب‌آوری در سیستم‌های سلامت رسمی و جامعه، و سیستم‌های متصل، در چارچوب‌های مفهومی تاب‌آوری سیستم سلامت در نظر گرفته می‌شوند، و اینکه ادبیات تثبیت‌شده در مورد ظرفیت‌های تاب‌آوری جامعه از رشته‌های مختلف می‌تواند به چارچوب تحقیقات در مورد تاب‌آوری سیستم سلامت جامعه کمک کند.

کلمات کلیدی
تاب آوری نظام سلامت
سیستم های سلامت جامعه
تاب آوری جامعه

مقدمه

تاب‌آوری سیستم سلامت در گفتمان بهداشت جهانی در کانون توجه قرار گرفته است، زیرا ناتوانی سیستم‌های بهداشتی در مقابله با شوک‌ها در طول ویروس ابولا در غرب آفریقا در سال‌های ۲۰۱۴-۲۰۱۵ و همه‌گیری جهانی COVID-19 آشکار شد.

رقابت برای تقویت تاب آوری سیستم سلامت، که توسط کروک (۲۰۱۷) تعریف شده است، به عنوان «ظرفیت بازیگران، مؤسسات و جمعیت‌های سلامت برای آماده‌سازی و واکنش مؤثر به بحران‌ها» آغاز شده است. برای حفظ عملکردهای اصلی در هنگام وقوع بحران؛ و با توجه به درس‌های آموخته شده در طول بحران، در صورت نیاز به سازماندهی مجدد» (ص. ۱۹۱۰).

با این حال، مبنای مفهومی تاب‌آوری سیستم سلامت نابالغ باقی می‌ماند (Turenne et al., 2019). مفاهیم عمدتاً از منظر سیستم‌های بهداشتی رسمی و خصوصی توسعه می‌یابند، که نقش حیاتی خانواده‌ها، جوامع و سیستم‌های متصل (مانند مدیریت بلایای طبیعی، آب، بهداشت و بهداشت (WASH)، نابرابری‌های جنسیتی و حفاظت اجتماعی را ادغام نمی‌کنند.

بر وضعیت سلامت و عملکرد سیستم سلامت و ظرفیت‌های پاسخگویی به شوک‌ها تأثیر می‌گذارد (Alonge et al., 2019, Pfefferbaum et al., 2008). چارچوب‌های کنونی ویژگی‌های عمومی سطح بالا یک سیستم سلامت تاب‌آور را شناسایی می‌کنند، مانند سازگاری، آگاه، متنوع، یکپارچه و خود تنظیم‌کننده (Kruk, 2017).

آنها به وضوح ظرفیت های خاص (Nuzzo، ۲۰۱۹) را در سیستم های بهداشتی رسمی و اجتماعی شناسایی می کنند که می تواند برای ایجاد این ویژگی های سیستم سلامت تقویت شود و در نتیجه بر تاب آوری در برابر شوک ها (مانند خشکسالی، بیماری های همه گیر) و استرس ها (مانند غیبت کارکنان، کاهش هزینه های مالی سلامت) تأثیر بگذارد. ، تغییر اقلیم).

در این مقاله، تاب‌آوری سیستم سلامت را در مجموعه‌ای از ظرفیت‌ها در سه زیرسیستم – سیستم‌های بهداشت رسمی، سیستم‌های سلامت جامعه و سیستم‌های متصل، تعریف می‌کنیم. این ظرفیت‌ها، راهبردهای تاب‌آوری را در برابر شوک‌ها و استرس‌های داخلی و خارجی خاص و مرکب مؤثر بر نظام سلامت امکان‌پذیر می‌سازد.

قبل از طرح بحث خود در مورد اهمیت تاب‌آوری سیستم سلامت جامعه در چارچوب تاب‌آوری سیستم سلامت گسترده‌تر، با توضیح چگونگی توسعه چارچوب شروع می‌کنیم. سپس ظرفیت‌های رسمی شناخته شده زیرسیستم سلامت را که تاب‌آوری را ارائه می‌دهند، ترکیب می‌کنیم و ظرفیت‌های تاب‌آوری زیرسیستم سلامت جامعه را بر اساس ادبیات تجربی سلامت نوپای و ادبیات تاب‌آوری جامعه فرض می‌کنیم.

ما همچنین نقش ارتباطات بین دو سیستم فرعی و سیستم های متصل، و زمینه گسترده تر یک سیستم سلامت را در تأثیرگذاری بر تاب آوری سیستم سلامت مورد بحث قرار می دهیم. در نهایت، مفاهیمی را برای تحقیق و سیاست درک و تقویت تاب‌آوری در سیستم‌های بهداشتی رسمی و جامعه (و سیستم‌های متصل) به هم پیوسته بیان می‌کنیم.

فرآیند مفهوم سازی

مفهوم‌سازی ما از تاب‌آوری سیستم سلامت برای چارچوب‌بندی تحقیقات عملیاتی در مورد تاب‌آوری سیستم سلامت کنیا در برابر شرایط شدید آب‌وهوایی، به‌عنوان بخشی از برنامه Maintains، که در مورد انطباق خدمات اجتماعی با شوک‌های بیرونی تحقیق می‌کرد، ایجاد شد (Fortnam et al., 2020).

تاب‌ آوری سیستم سلامت جامعه
تاب‌ آوری سیستم سلامت جامعه

ابتدا با تکیه بر تخصص نویسندگان در بهداشت، سلامت عمومی و تغذیه، پزشکان بشردوستانه/دانش فنی و ادبیات آکادمیک در مورد تاب‌آوری آب و هوا و تاب‌آوری سیستم سلامت طراحی شد. سپس این چارچوب از طریق یک سری مشاوره با اعضای گروه راهبری برنامه در سال‌های ۲۰۲۰-۲۰۲۱ اثبات و اصلاح شد.

قرار دادن نظام سلامت رسمی و جامعه در چارچوب مفهومی تاب آوری

جدیدترین تعاریف تاب‌آوری سیستم سلامت (Kruk, 2017, Blanchet et al., 2017, Saulnier, 2021) نشان می‌دهد که تاب‌آوری چیزی فراتر از بازگشت به حالت تعادل یا «عادی» پس از یک اختلال است.

همچنین در مورد ظرفیت نظام سلامت برای سازگاری در مواجهه با تغییرات تدریجی و ناگهانی و تبدیل بحران ها به فرصت است. تاب‌ آوری سیستم سلامت جامعه

ویژگی ها و ظرفیت های تاب آوری در سیستم های بهداشت رسمی و جامعه

یک سیستم سلامت تاب‌آور برای نمایش چندین ویژگی پیشنهاد شده است که در جدول ۱ به عنوان تنوع و افزونگی، عاملیت و خود سازمان‌دهی، اتصال، و آگاهی و یادگیری دسته‌بندی شده‌اند.

این موضوع از گونه‌شناسی‌های موجود پیروی می‌کند (Kاruk، ۲۰۱۷، Ager، ۲۰۱۵، یونیسف، ۲۰۱۷) (با استفاده از اصطلاحات و مقوله‌های جایگزین)، اما همچنین ویژگی افزونگی (یک ویژگی تاب  که در ادبیات تاب آوری گسترده‌تر مورد تأکید قرار گرفته است) را برجسته می‌کند، زیرا مؤسسات پشتیبان و یدکی برای مقابله با افزایش تقاضا برای خدمات و اطمینان از حفظ خدمات در صورت نیاز به سیاست ها، بازیگران و منابع یکی از این اجزا در هنگام ضربه از کار می افتد.

به عنوان مثال، زنجیره‌های تامین داروی ضروری برای مدیریت تغییرات تقاضا در طول زمان، از جمله افزایش ناگهانی تقاضا در طول شوک، نیاز به افزونگی داخلی دارند (ویتر، ۲۰۲۳).

نقش سیستم های متصل در تاب آوری سیستم سلامت

سیستم‌های بهداشت رسمی و جامعه به سیستم‌های مرتبط وابسته هستند. عوامل موجود در سیستم های متصل مانند کیفیت مسکن، بهداشت محیط، امنیت غذایی، دسترسی به آب پاک، بهداشت و بهداشت (WASH)، فرصت های آموزشی و حفاظت اجتماعی، خطرات بهداشتی را کاهش می دهند و سیستم های بهداشتی رسمی و جامعه را با منابع تامین می کنند. و خدمات مورد نیاز برای پاسخ به شوک ها (تورن و همکاران، ۲۰۱۹).

به عنوان مثال، سیستم‌های WASH هم آب را تأمین می‌کنند و هم بهداشت و بهداشت را در مراکز بهداشتی و در جامعه تضمین می‌کنند و در عین حال بر انتقال بیماری‌های ناشی از آب و وضعیت تغذیه افراد تأثیر می‌گذارند. بنابراین خرابی سیستم‌های WASH در طول شوک تأثیر فوری بر سیستم‌های سلامت دارد (REACH، ۲۰۲۳). بدتر شدن کمیت یا کیفیت تامین آب ناشی از تغییرات و تغییرات آب و هوایی نیز پیامدهایی برای دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی دارد، زیرا زنان مجبور می‌شوند مدت طولانی‌تری را صرف جستجوی آب با زمان کمتری برای درمان خود یا خانواده‌شان کنند (بالفور و موتوکو، گیر و شکارچی، ۲۰۲۰). تاب‌ آوری سیستم سلامت جامعه

به طور مشابه، توانایی اطمینان از اینکه زیرساخت‌های حمل‌ونقل مقاومت می‌کنند یا به راحتی پس از یک شوک، مانند سیل بهبود می‌یابند، می‌تواند تعیین کند که آیا بیمار، نیروی کار بهداشتی و محصولات پزشکی می‌توانند به مراکز درمانی برسند یا خیر. همه‌گیری COVID-19 نشان داد که سیستم‌های سلامت ملی نمی‌توانند به شوک‌ها جدا از سایر سیستم‌ها، اداری، سیاسی و اجتماعی پاسخ دهند (ویتر، ۲۰۲۳، توکلی، ۲۰۲۲).

تاب‌آوری سلامت جامعه تحت تأثیر تاب آوری سیستم‌های معیشتی و غذایی است: توانایی حفظ امنیت غذایی و معیشت در مواجهه با شوک‌ها بر وضعیت سلامت و تغذیه تأثیر می‌گذارد، و توانایی دسترسی به خدمات (مانند پرداخت از جیب خود).

اثرات بهداشتی و تغذیه ای همه گیر COVID-19 بر جوامع در زمینه های کم درآمد و متوسط ​​عمدتاً از طریق تأثیرات قرنطینه و محدودیت های حرکتی بر امنیت غذایی تجربه شد که تا حدی به تاب آوری سیستم های غذایی محلی بستگی داشت (Béné, ۲۰۲۰). همه‌گیری COVID-19 همچنین نیاز به برنامه‌های حمایت اجتماعی دولت را نشان داد که قوی و شامل گروه‌های آسیب‌پذیر مانند پناهندگان یا کارگران مهاجر باشد (Schmidt-Sane et al., 2020).

اتصال به سیستم سلامت برای تاب آوری

ارتباط بین سیستم‌های بهداشت رسمی، سیستم‌های سلامت جامعه و سیستم‌های متصل نقش مهمی در تأثیرگذاری بر ویژگی‌های تاب‌آوری دارد.

یک سیستم بهداشتی رسمی و اجتماعی که به خوبی مرتبط است، اعتماد، تبادل اطلاعات، ارتباطات مخاطره‌آمیز و ارجاع‌های منظم را تقویت می‌کند و موانع دسترسی به خدمات بهداشتی رسمی را برطرف می‌کند.

ادبیات به استراتژی هایی برای بهبود اتصال اشاره کرده است. اول، گفت‌وگو و مشارکت اجتماعی، هم در دوره‌های ثبات و هم بحران، می‌تواند نظارت و ارتباط ریسک‌ها را با پاسخگویی به نگرانی‌ها و پرداختن به اضطراب‌های غیرضروری بهبود بخشد (Bayntun و همکاران، ۲۰۱۲، WHO، ۲۰۱۵). تاب‌ آوری سیستم سلامت جامعه

دوم، اتصال را می توان با تغییر از طرز فکری که جوامع را به عنوان دریافت کنندگان منفعل نگاه می کند به مشاهده آنها به عنوان شرکت کنندگان فعال در فعالیت های تصمیم گیری و پاسخ افزایش داد (Ungar، ۲۰۱۸، Chamberland-Rowe و همکاران، ۲۰۱۹، Barker، ۲۰۲۰).

ثالثاً، کارکنان بهداشتی جامعه زمانی که به خوبی از آنها حمایت می شود، با پرداخت به موقع حقوق، تجهیزات و لوازم کافی و زمانی که سایر نیازها برآورده می شوند، بهتر می توانند پل ارتباطی را با سیستم بهداشت رسمی و جامعه برقرار کنند (اشمیت-سانه و همکاران، ۲۰۲۱).

تاب‌ آوری سیستم سلامت جامعه
تاب‌ آوری سیستم سلامت جامعه

بهبود ارتباط می‌تواند مقبولیت اجتماعی تصمیم‌ها را افزایش دهد و نیازهای محلی و تعریف‌شده را بهتر برآورده کند (چمبرلند-رو و همکاران، ۲۰۱۹). با اعتماد، همکاری و اقدام جمعی بین جوامع و سیستم بهداشتی رسمی در طول بحران ها محتمل تر است (Wulff et al., 2015).

ایجاد اعتماد به سختی به دست می آید، مشروط به روابط نهادی و شخصی و تجربیات و روایت های تاریخی در مورد آن روابط (Arakelyan, 2021). سیستم‌های بهداشتی متصل می‌توانند جمعیت را تمایل بیشتری به استفاده از خدمات بهداشتی و تغذیه در طول شوک‌ها ایجاد کنند، زیرا آنها به خدمات اعتماد و اعتماد بیشتری خواهند داشت (Meyer, 2020, Barker, 2020, Kittelsen and Keating, 2019).

با برجسته کردن مسئولیت‌های زیرسیستم رسمی سلامت در قبال زیرسیستم سلامت جامعه، تأکید بر اتصال ممکن است نگرانی‌هایی را که عملیاتی‌سازی تاب‌آوری می‌تواند به‌طور نامناسبی مسئولیت مقابله با شوک‌ها و بحران‌ها را برعهده بازیگران سیستم سلامت که فاقد عاملیت هستند، مانند خانواده‌ها و جوامع، برطرف کند (ویتر) ، ۲۰۲۳).

تأثیر زمینه بر ظرفیت های تاب آوری

زمینه نظام سلامت برای تاب آوری حیاتی است. ظرفیت‌های سیستم سلامت و تعاملات آن‌ها توسط هنجارها، ارزش‌ها و روابط قدرتی شکل می‌گیرد که زیربنای سیستم‌های سلامت است (هانفلد، ۲۰۱۸). و به طور متناوب مختص سیستم های سلامت است.

به عنوان مثال، سرمایه اجتماعی در سراسر جهان حیاتی خواهد بود، اما نحوه ابراز اعتماد و حمایت اجتماعی از نظر فرهنگی متفاوت خواهد بود و فرهنگ ها و تاریخچه ها میزان باز بودن بازیگران را برای تغییر سیستم سلامت تعیین می کند. در هر زمینه، ظرفیت‌هایی که مهم‌ترین در نظر گرفته می‌شوند، پیوندهای متقابل بین ظرفیت‌ها و الگوهای علّی متفاوت است زیرا بازیگران در ترکیب‌های متمایز از آنها استفاده می‌کنند (فاکنر و همکاران، ۲۰۱۸) در

سیستم‌های بهداشت رسمی و جامعه

مانند هر نظام اجتماعی، سیستم‌های سلامت با روابط قدرت تیراندازی می‌شوند. روابط قدرت، ظرفیت افراد و سازمان‌ها را در یک سیستم سلامت برای دسترسی و استقرار ظرفیت‌های تاب‌آوری و تعیین اینکه چه چیزی و چه کسی تاب آورتر می‌شود (و با چه هزینه‌هایی) شکل می‌دهد (ویتر، ۲۰۲۳).

توانایی گروه‌های آسیب‌پذیر و/حاشیه‌ای (مانند زنان، فقرا، اقلیت‌های قومی) برای مشارکت در سیستم‌های اجتماعی و تفاوت در توانایی مشارکت و داشتن صدایی در تصمیم‌گیری‌های جامعه می‌تواند تعیین کند که چه کسی کم و بیش تاب آور است (اشمیت) -Sane و همکاران، ۲۰۲۱). تاب‌ آوری سیستم سلامت جامعه

اینکه کدام راهبردهای پاسخ اجرا می‌شوند، و چه کسی از آنها برنده یا بازنده می‌شود، به توزیع قدرت (شامل پویایی قدرت جنسیتی) که در چارچوب سیستم‌های بهداشتی رسمی و اجتماعی خاص، سیستم‌های متصل و جامعه گسترده‌تر تعبیه شده است، بستگی دارد.

بسته به توزیع هزینه ها و منافع، ممکن است تمایل به انطباق برخی از بخش های نظام سلامت وجود داشته باشد اما مقاومت در برابر تغییر سایر بخش ها وجود داشته باشد.

زمانی که شوک یا استرس به نفع برخی بازیگران و به قیمت سایرین کاهش یابد، تغییرات مثبت ایجاد شده می تواند به وضعیت موجود بازگردد. بنابراین، مطالعات تاب‌آوری سیستم سلامت باید نقش زیربنایی بافت و اقتصاد سیاسی محلی را در سه زیر سیستم مورد بررسی قرار دهد.

تحقیقات و پیامدهای سیاست

درک تاب‌آوری سیستم سلامت به‌عنوان یک رفتار نوظهور از جامعه بهم پیوسته و سیستم‌های بهداشتی رسمی و سیستم‌های مرتبط، پیامدهای مهمی برای تحقیقات و سیاست‌های آینده دارد.

برای تحقیق، تجزیه و تحلیل تاب‌آوری سیستم سلامت باید برای هر زیر سیستم و پیوندهای متقابل/روابط بین حوزه‌های ظرفیت آنها در نظر گرفته شود. درک تاب‌آوری به‌عنوان یک ویژگی نوظهور، نیازمند روش‌های سیستمی است که می‌توانند پیوندهای متقابل و بازخوردها را بین ظرفیت‌ها، استراتژی‌ها و نتایج در میان سیستم‌های فرعی سلامت رسمی و جامعه و سیستم‌های متصل نشان دهند.

تاب‌ آوری سیستم سلامت جامعه
تاب‌ آوری سیستم سلامت جامعه

همچنین درک تعاملات بین بازیگران و گروه‌ها در این زیرسیستم‌ها، علاوه بر اجزای سیستم و اتصالات و پویایی سیستم بسیار مهم است. تحقیقات تجربی برای تعریف ظرفیت‌ها و ویژگی‌های پیشنهادی در زمینه‌های مختلف برای درک ترکیبی از ظرفیت‌هایی که سیستم‌های سلامت را برای جذب، سازگاری و تغییر در مواجهه با شوک‌ها و استرس‌ها پشتیبانی می‌کنند، مورد نیاز است. تاب‌ آوری سیستم سلامت جامعه

خبر خوب این است که سنت طولانی روش های سیستمی وجود دارد که در زمینه های مختلف استفاده می شود، به عنوان مثال. (باربروک-جانسون و پن، ۲۰۲۲، بیگز و همکاران، ۲۰۲۱)، که به طور فزاینده ای در تحقیقات تاب آوری سیستم سلامت استفاده می شوند (دی ساوینی و همکاران، ۲۰۱۷).

این روش‌ها را می‌توان برای مطالعه نحوه واکنش سیستم‌های بهداشتی رسمی و اجتماعی و سیستم‌های متصل به طور جمعی مورد استفاده قرار داد، برخلاف تمرکز غالب فعلی مطالعه چگونگی واکنش عناصر منفرد سیستم‌های سلامت به شوک (Saulnier and Blanchet, 2023).

با توجه به سیاست، به نیاز به تقویت سیستم سلامت (HSS) اشاره می‌کند که ظرفیت‌هایی را افزایش می‌دهد که تاب آوری را افزایش می‌دهد، علاوه بر HSS سنتی که به دنبال بهبود عملکرد برای منجر به دسترسی، پوشش، کیفیت و کارایی بهتر است (WHO، ۲۰۱۹).

بر اساس تجزیه و تحلیل سیستم‌ها، «تقویت تاب‌آوری سیستم سلامت» باید ظرفیت‌های متعددی را در داخل و در بین سیستم‌های بهداشت رسمی و جامعه و سیستم‌های متصل هدف قرار دهد.

این امر مستلزم فراتر رفتن از واژگان تقویت سیستم بهداشتی مرسوم و بلوک های سازنده رسمی WHO و مشارکت بازیگران مختلف خارج از سیستم های بهداشت ملی است. توجه به تقویت اتصال بین سه زیر سیستم باید کلید این تلاش باشد.

این امر مستلزم سرمایه‌گذاری در رهبری (مثلاً باز بودن برای تغییر و یادگیری) و سرمایه اجتماعی (مثلاً تعامل با گروه‌های مذهبی و رهبران جامعه)، و تقویت تاب آوری زیرسیستم‌های مرتبط (مانند پرداختن به خطرات WASH) است (Alonge et al., 2019). ).

در توافق با نتیجه گیری D’Ambruoso و همکاران. (D’Ambruoso, 2023)، سرمایه گذاری در، توسعه ظرفیت و افزایش مشارکت در تصمیم گیری سازمان ها و افراد حیاتی برای پل زدن زیرسیستم ها، مانند کارکنان بهداشت جامعه، می تواند ارتباطات، اعتماد و در نتیجه تاب آوری را در داخل و در سراسر بهبود بخشد.

سیستم های فرعی به عبارت دیگر، تقویت تاب‌آوری سیستم سلامت رسمی کافی نیست – تقویت تاب‌آوری باید به جوامع و سیستم‌های متصل گسترش یابد تا در مواجهه با استرس‌ها و شوک‌های مختلف بهتر جذب، سازگاری و تغییر شکل دهند.

نتیجه گیری

در این گزارش کوتاه، تاب‌آوری سیستم سلامت را به‌عنوان مجموعه‌ای از ظرفیت‌ها در داخل و در میان سیستم‌های (زیر) سلامت رسمی، سیستم‌های (فرعی) سلامت جامعه و سیستم‌های (فرعی) متصل (شامل آب، فاضلاب، امنیت غذایی، حمل‌ونقل و زیرساخت‌ها) تعریف می‌کنیم. تاب‌ آوری سیستم سلامت جامعه

این ظرفیت ها راهبردهای جذبی، انطباقی و دگرگون کننده را ممکن می سازد که نتایج بهتری را برای ارائه خدمات، سیستم های بهداشتی، برابری سلامت و وضعیت سلامت و رفاه جمعیت ها به همراه دارد. ما بر اهمیت سرمایه‌گذاری و تحقیق در این زیرسیستم‌های مرتبط برای افزایش توانایی‌های سیستم سلامت برای مدیریت دامنه، شدت و فراوانی فزاینده شوک‌ها و عوامل استرس‌زا تأکید می‌کنیم.

Resilience in interconnected community and formal health (and connected) systems

In this short report, we frame health system resilience as a set of capacities within and across interconnected formal health (sub)systems, community health (sub)systems and connected (sub)systems (including water, sanitation, food security, transport and infrastructure). These capacities enable absorptive, adaptive and transformative strategies, which result in better outcomes for service delivery, health systems, health equity, and the health and welfare status of populations. We emphasise the importance of investing in and researching these connected sub-systems to enhance health system abilities to manage the increasing range, intensity, and frequency of shocks and stressors.

منابع:

مجله اینترنتی مددکاری اجتماعی ایران
دکمه بازگشت به بالا